Özgül'ün Haber7 için kaleme aldığı analiz yazısı şu şekilde;
28 Nisan tarihinde İspanya, Portekiz ve Fransa’nın bazı bölgelerinde yaşanan elektrik kesintisi yalnızca beş saniye içinde İspanya'da elektrik üretiminden 15 giga watt’ın (GW) bir anda sistemden kaybolmasına sebebiyet vermişti. Sadece 5 saniyelik kesinti etkilenen ülkelerde kaosun çıkması için yeterli bir süre olurken Dünya’nın odağı da bir anda Avrupa’daki elektrik kesintisi oldu.
Yaklaşık 50 milyon insanı etkileyen kesintiler gerekçesiyle Madrid dahil pek çok bölgede olağanüstü hal ilan edilirken kesinti nedeniyle metro sistemlerinden trafik ışıklarına, internet ve mobil iletişim hizmetlerinden hastanelerdeki ameliyatlara kadar neredeyse bölgede hayat durma noktasına kadar geldi.
SEBEPLERE İLİŞKİN SENARYOLAR
Yaşanan sistem çökmesinin kök nedeni konusunda henüz belli bir netlik bulunmamakta ve tespitinin zaman alması beklenmektedir. Ancak yetkililer tarafından olası nedenler olarak atmosferik faktörler ve teknik şebeke arızalarının olabileceği ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra sabotaj veya siber saldırı gibi nedenler de konuşulsa da üst düzey yetkililer tarafından bu durum genellikle reddedilmektedir.
1. ATMOSFERİK FAKTÖRLER
Elektriği büyük ölçekte devre dışı bırakan plansız bir elektrik kesintisinin en yaygın nedeni fırtına, yıldırım düşmesi veya şiddetli rüzgar gibi aşırı hava koşullarıdır. Peki böyle bir olay yaşandı mı?
Portekiz'in ulusal şebeke operatörü REN’in “aşırı sıcaklık değişimlerinin bir sonucu olan ‘indüklenmiş atmosferik titreşimler’ nedeniyle yüksek gerilim hatlarında senkronizasyon bozulmasının kesintilere yol açtığını” belirttiğine yönelik haberler ortaya çıksa da daha sonra REN bu haberleri yalanladı.
2. TEKNİK ŞEBEKE ARIZALARI
Elektrik kesintileri, elektrik santrallerinde, enerji dağıtım hatlarında, trafo merkezlerinde veya sistemin diğer parçalarında meydana gelen arızalarda da meydana gelebilir. Bu konuda tarihsel örnekler oldukça fazladır.
2003 yılında, şebekenin temel olarak fosil yakıtlarla çalıştırıldığı dönemde Londra'da önemli bir elektrik kesintisi yaşanmıştı. Bu kesinti, arızalı bir trafo ve yanlış takılmış bir koruma rölesinden kaynaklanmıştı.
2019’da yine İngiltere’deki elektrik kesintisi bir rüzgar çiftliğindeki ve bir gaz santralindeki ekipman arızasından kaynaklanmıştı. Her ikisi de bir yıldırım düşmesi sonucu meydana gelmişti.
2003 yılında İtalya ile İsviçre arasındaki hidroelektrik enerji hattında meydana gelen bir sorun ise İtalyan yarımadasında yaklaşık 12 saat süren büyük bir kesintiye neden olmuştu.
3. AŞIRI YÜKLENME VE YENİLENEBİLİR ENERJİDEKİ ARZ-TALEP DENGESİZLİĞİ
Enerji sistemindeki çöküş, güneş ve rüzgar enerjisi arzındaki oynaklığın İspanya'nın enerji sistemlerini böyle bir kesintiye karşı daha savunmasız hale getirip getirmediği konusunda tartışmaları en fazla alevlendirmiştir.
DÜNYADA LİDER ÜLKELERDEN BİRİSİ
Bu olasılık tarihsel örnekleri ile yüksek bir değere sahiptir. 2006’da Almanya'da yaşanan bir elektrik aşırı yüklenmesi Portekiz ve Fas kadar uzak yerlerde kesintilere neden olmuştu. İspanya yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminde dünyada lider ülkelerden birisidir.
Yenilenebilir enerjideki gelişim doğru bir geçiş yöntemi sağlanamadığı takdirde beraberinde bazı sorunları meydana getirmektedir: Şebekenin, çok fazla üretimle aşırı yüklenmemesi veya çok az üretimle kısa kalmaması için anlık olarak yönetilmesi… Aksi bir durumda frekans normal olan aralığından dışına çıkıp zamanında yük atımı yapamazsa elektrik santralleri otomatik olarak devreden çıkabilir.
Kesintinin doğası ve ölçeği yenilenebilir enerji hacminin neden olma olasılığını düşürmektedir. Zira İspanyol şebekesi çoğunlukla bu tür üretimin çok yüksek hacimlerine maruz kalmaktadır. İspanya Başbakanı Sánchez de elektrik kesintisinin “aşırı yenilenebilir enerji sorunu olmadığını” söylemiştir.
4. SİBER SALDIRILAR
İspanyol elektrik şebekesi operatörü, elektrik kesintisinin nedeninin siber saldırı olmadığını açıklamıştır. Red Eléctrica Operasyon Direktörü Eduardo Prieto, ön bulguların "kontrol sistemlerinde bir saldırıya işaret edecek herhangi bir müdahale olmadığını" gösterdiğini belirtmiştir.
Portekiz Başbakanı Luis Montenegro da siber saldırı ihtimalini dışlarken İspanya Başbakanı Pedro Sanchez ise Salı günü yaptığı açıklamada, Red Electrica'nın sistemlerine siber saldırı ihtimalini göz ardı etmesinin, böyle bir saldırının olmayacağı anlamına da gelmediğini söylemiştir.
İki ülkenin neredeyse tamamını etkileyecek bir siber saldırı düzenlemek ve kontrol etmek son derece karmaşıktır. Birçok enerji kaynağına aynı anda müdahale etmek gerekir. Ancak bu durumun karmaşık olması imkânsız olduğu anlamına gelmemektedir.
Saldırı yorumunda bulunabilmek için öncelikle bu krizi yaşayan devletlerin herhangi bir ülke ile mevcutta tırmanan bir krizlerinin olup olmadığına bakmak gerekir. Ayrıca sorun yaşanılan ülkenin böylesi karmaşık ve zor olan bir saldırıyı gerçekleştirebilecek yeteneğine önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.
Buna karşılık bir amaca dayanmayan APT Gruplarının da (APT Grupları sofistike siber saldırı gerçekleştirebilecek hackerlardan oluşur) saldırı yapma riskleri de bulunmaktadır. Ancak bu kabiliyette olan çok sınırlı sayıda (Blackenergy vs.) grup mevcut.
BU KRİZ BİZE NEYİ GÖSTERDİ?
Yüksek bağımlılıkla şebekeler, sistemsel kırılganlık yaratır. Türkiye’nin enerji bağımsızlığını artıracak yerli ve yenilenebilir enerji yatırımları bu açıdan hayati önemdedir.Acil durum yönetimi ve senaryo planlaması zayıf olan ülkeler, krizi büyütür. Enerji sektöründe 72 saatlik “blackout” senaryoları ülke bazında yeniden gözden geçirilmelidir.Siber tehditler, sadece IT değil enerji sistemlerinin de güvenliğini tehdit eder. SCADA sistemleri, akıllı şebekeler ve kritik altyapılarımızda siber dayanıklılık stratejileri yeniden yapılandırılmalıdır.Daha fazla miktarda yenilenebilir enerji, bir frekans bozukluğunu absorbe etmeyi daha zor hale getirmiş olabilir. Şebekeyi stabilize etmek için şebeke oluşturan invertörlere daha fazla yatırım yapılması gerekir.Pil depolama ve süper kapasitörler ve volanlar gibi diğer teknolojiler, frekansta ani bir değişiklik olması durumunda kapasite sağlayarak şok zamanlarında operatöre nefes alma alanı sağlayabilir.
TÜRKİYE BU GELİŞMELERDEN NASIL ETKİLENEBİLİR?
Avrupa enerji sistemine doğrudan bağlı olmasa da gerek ENTSO-E bağlantısı gerekse sınır ötesi enerji ticareti bakımından bölgesel dalgalanmalardan etkilenme potansiyeline sahiptir.
Özellikle sınır ötesi enterkonnekte sistemlerde yaşanacak bir dengesizlik, frekans sapmaları ve ani kesintiler Türkiye’yi de doğrudan değilse bile dolaylı olarak etkileyebilir.
Ayrıca kriz dönemlerinde, doğalgaz ve elektrik fiyatlarında yaşanabilecek ani dalgalanmalar, ithalata dayalı enerji kaynakları kullanan Türkiye ekonomisinde hem arz güvenliği hem de fiyat istikrarı açısından baskı yaratabilir.
Enerji güvenliğini sadece arz güvenliğiyle sınırlı görmeyen, dijital güvenlikten iklim krizine, altyapı dayanıklılığından toplumsal hazırlık düzeyine kadar geniş bir yelpazede düşünen bütüncül bir yaklaşımı benimsemek zorundayız.
Türkiye olarak bu krizi bir uyarı değil, bir fırsat olarak okumalıyız.
#ESHAHABER.COM.TR #haber #gündem #sondakika #news #press #worldnewsEditor : Eshahaber
