Orta Asya ülkeleri, nadir toprak elementleri ile küresel rekabette öne çıkıyor

ABD ve Çin gibi büyük küresel aktörler, temiz enerji teknolojileri, ileri üretim ve modern savunma sistemleri için önemli güvenli tedarik kaynakları arayışındayken Orta Asya ülkeleri, nadir toprak elementleri ve kritik mineraller konusunda küresel yarışta hızla yeni bir cephe olarak ortaya çıkıyor.

Elektrikli araçlar, rüzgar türbinleri, yarı iletkenler, havacılık bileşenleri ve gelişmiş silahlar için hayati önem taşıyan bu mineraller, gergin tedarik zincirleri ve üretimi genişletmenin zorluğu devam ederken stratejik varlıklar haline geldi.

Nadir elementler, küresel rekabetin merkezinde yer alırken büyük güçler arasındaki jeopolitik öncelikleri de yeniden şekillendiriyor.

Uzun zamandır Moskova'nın etki alanının bir parçası olarak değerlendirilen Orta Asya bölgesi, kullanılmamış rezervleri ve stratejik koridorlarıyla, artan diplomatik ve ekonomik etkileşimi beraberinde getiriyor ve jeopolitik nüfuz için önemli bir çatışma alanı haline geliyor.

Washington için küresel nadir toprak elementleri tedarik zincirlerine hakim Çin'e bağımlılığı azaltmak, ulusal öncelik haline gelirken ABD Başkanı Donald Trump döneminde hızlanan bu çaba, Orta Asya'nın Washington'ın stratejik hesaplarına dahil olmasına yardımcı oldu.

Bu değişim, Trump'ın 6 Kasım'da Beyaz Saray'da beş Orta Asya ülkesinin liderlerini ağırladığı son C5+1 zirvesinde açıkça görülürken nadir elementler ve kritik mineraller, toplantı gündeminin merkezindeydi. Toplantı sırasında Kazakistan ve ABD, kritik mineraller konusunda mutabakat zaptı da imzaladı.

Orta Asya ülkeleri, çeşitli ve geniş nadir toprak elementlerine ev sahipliğiyle biliniyor. Bu maden yatakları, Kazakistan'ın geniş mineral kuşaklarından Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan'daki daha küçük ama jeolojik açıdan zengin alanlara kadar uzanırken birçok alan da keşfedilmemiş konumda bulunuyor.

KAZAKİSTAN

Kazakistan, Orta Asya'daki en büyük ve en gelişmiş nadir toprak elementi potansiyeline sahip görünürken bölge, hala yeterince keşfedilmemiş durumda ve bazı veriler henüz başlangıç ​​aşamasında.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumuna (USGS) göre, ülkenin nadir toprak elementi yatakları, birçok büyük jeolojik kuşakta yoğunlaşırken Kazakistan, aynı zamanda uranyumda küresel güç merkezi olarak öne çıkıyor.

İngiliz Jeoloji Araştırmalarının 2025 tarihli raporuna göre ülke, 2023’te dünya uranyumunun yaklaşık yüzde 40'ını üretti. Kazakistan, ayrıca ABD’nin uranyum ihtiyacının yaklaşık yüzde 25'ini karşılarken 600'den fazla Amerikan şirketine ev sahipliği yapıyor.

Raporlar, ABD değerlendirmelerinin ülkedeki 160 bölgede 384 kritik ham madde kaynağını tespit ettiğini gösteriyor.

ÖZBEKİSTAN

Orta Asya'nın nadir toprak elementleri alanında önemli rol oynayan Özbekistan da dünyanın beşinci büyük uranyum üreticisi konumunda yer alıyor.

Lahey Araştırma Enstitüsünün bu yılki raporuna göre Taşkent, ülke genelinde 30'dan fazla mineral türüyle bölgesel mineral merkezi olarak hızla öne çıkıyor.

Topraklarının yalnızca yüzde 20'si incelenmiş olmasına rağmen Hazar Politika Merkezi, Özbekistan'ın mineral kaynak potansiyelinin yaklaşık 5,7 trilyon dolar olduğunu tahmin ediyor. Ülkede şu ana kadar en az 14 nadir element yatağının doğrulandığı belirtiliyor.

KIRGIZİSTAN

Bilinen 20 nadir element yatağına ev sahipliği yapan Kırgızistan'da madencilik sektörü, 16 binden fazla aktif maden ve yatağıyla oldukça geniş konumda yer alıyor.

Yabancı ülkelerin Kırgızistan’daki kaynaklara ilgisi güçlü olmayı sürdürürken Kanada ve Singapur’dan firmalar, Choin-Kaindy, Kutessay II and Kalesay gibi sahaları araştırmaya devam ediyor.

TACİKİSTAN

Tacikistan, savunma teknolojileri ve endüstriyel alaşımlarda kullanılan ve dünyanın en stratejik önemdeki minerallerinden antimona sahip bulunuyor. Tahminlere göre ülke, dünya antimon rezervlerinin yaklaşık beşte birini barındırıyor.

Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Beyaz Saray’daki görüşmede yaptığı konuşmada, ülkesinin toplam antimon üretiminde küresel olarak ikinci sırada yer aldığını söyledi.

Ancak Tacikistan'ın mineral kaynakları, antimonun çok ötesine uzanırken ülke genelinde 800'den fazla mineral ve değerli metal yatağı bulunuyor.

TÜRKMENİSTAN

Ekonomisine petrol ve doğal gaz hakim olsa da Türkmenistan, aynı zamanda bölgeye kritik mineraller konusunda katkıda bulunuyor.

SFA Oxford danışmanlık şirketine göre ülke, kimyasal üretim, ilaç sanayisi ve temiz enerji teknolojisinde kullanılan önemli miktarda kükürt, brom ve iyot rezervine sahip.

Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov’un 6 Kasım’daki Washington ziyaretinde iki ülkenin kritik mineraller sektöründeki işbirliğini genişletme konusunu ele alması dikkati çekti.

Kaynak: HABER7.COM